Regelmatig spreek ik pedagogisch medewerkers die het opvalt dat de taalontwikkeling van kinderen achteruitgaat. Deze ontwikkeling kun je tegengaan door zogenaamde actief productieve gesprekken in te zetten.
Uit onderzoek van Carolien Frijns (KU Leuven) blijkt namelijk dat als je actief-productieve gesprekken met kleuters voert hun taalontwikkeling sneller gaat én dat het goed is voor hun zelfbeeld. Filosoferen is door de open vraagstelling natuurlijk een geweldige manier om invulling te geven aan die actief-productieve manier: weet een zaadje wat voor boom hij moet worden? Daan, 5 jaar: ‘Nee, dat kun je zelf ook niet weten. Ik kan ook niet weten wat voor meneer ik word.’
Soort gesprekken
Carolien Frijns deed haar doctoraatsonderzoek naar het soort gesprekken die op school gevoerd worden en de effecten op hun taalontwikkeling. Ze onderscheidde drie interactiestijlen:
- non-productieve
- passief-productieve
- actief-productieve
Het gevoel ertoe te doen
Haar belangrijkste bevinding was “dat kleuters die in de klas actief-productief aangesproken worden, de grootste taalvaardigheidsgroei doormaken. Zij mogen veel open vragen beantwoorden en krijgen veel ruimte om eigen ideeën in te brengen. En dat laatste blijkt niet alleen positief te zijn voor hun taalvaardigheid, maar ook voor hun zelfbeeld, zo blijkt ook uit ander onderzoek (Black, 2004). Volgens Krijns zien kinderen die aan actief-productieve gesprekken deelnemen, zichzelf als volwaardige participanten van het klasleven. Zij hebben het gevoel dat ze ertoe doen; hun inbreng wordt immers actief gehoord. Kinderen die aan non-productieve gesprekken deelnemen, voelen zich echter gemarginaliseerd, alsof ze niet echt meetellen in de klas.”
Uitleg verschillende soorten gesprekken
Een non-productief gesprek is volgens Krijns een gesprek waarbij de leerkracht een vraag stelt waarop het kind maar één antwoord kan geven, het goede antwoord. Een antwoord dat de leerkracht allang kent. Het zijn de gesprekken die op school vaak het meeste gevoerd worden, maar die volgens dit onderzoek het minste effect hebben.
Een passief-productief gesprek is bijvoorbeeld een gesprek waarbij de leerkracht vragen van kleuters beantwoordt zonder zelf actief het gesprek te stimuleren. Dit soort gesprekken eindigt als tweede als het gaat om effectiviteit.
Actief-productieve gesprekken zijn dus het beste. Een filosofisch gesprek is natuurlijk bij uitstek een actief-productief gesprek door de open vragen en de ruimte voor je eigen ideeen. Op een filosofische vraag zijn meerdere antwoorden mogelijk dus het kind kan helemaal vrij antwoorden en zijn eigen theorieën vormen.
Voorbeeldgesprek met kleuters
Lees maar eens mee met een stukje gesprek met kleuters over bomen dat ik voerde. Dit deden we nadat ik het boek ‘Alberts boom’ had voorgelezen.
Kan een boom praten?’
‘Nee.’ Daar is de hele kleutergroep het heel stellig over eens.
‘En stel nou dat het heel lang niet regent en de boom krijgt ontzettend veel dorst. Wat gebeurt er dan?’
‘Dan gaat hij er heel roestig uitzien.’
‘En droog.’
‘En slapjes.’
‘Wat vertelt hij dan?’ vraag ik.
‘Ik ben slap. Wil je me wat geven?’ doet Pascal met een zielig huilstemmetje voor.
‘Interessant! Maar dan praat hij dus toch eigenlijk.’
‘Ja, met zijn takken.’
‘Oké, maar als hij iets kan vertellen, kan hij dan ook denken?’
‘Nee, want hij heeft geen hersenen.’
‘Hoe kan het dan dat die boom weet hoe hij moet drinken en groeien?’
De kinderen denken diep na maar weten geen antwoord te bedenken. Daarom stel ik een andere vraag. Ik laat wat zaadjes zien. ‘Kijk, ik heb hier allemaal zaadjes. Hoe weten die zaadjes wat voor plantje eruit moet groeien?’
Daar heeft Nina wel een antwoord op: ‘Omdat er iets in zit en dat wil er uit. En die denkt ik ga even kijken en dan komt ie eruit.’
‘Mooi gezegd,’ vind ik. ‘En zou het zaadje zelf weten wat voor boom hij moet zijn?’
‘Nee, dat kun je zelf ook niet weten. Ik kan ook niet weten wat voor meneer ik word,’ antwoordt Daan.
Vaker filosoferen met kinderen
Hopelijk helpt dit soort onderzoek om filosoferen met kinderen vaker op het onderwijsprogramma te zetten. Na het voorlezen is bijvoorbeeld een heel natuurlijk moment. In de webshop van filosofiejuf.nl vind je Prentenboeken om mee te filosoferen die je daarvoor kunt gebruiken. Doe je het liever op een heel speelse manier, gebruik dan het spel Denkdobbelen.
Betrek ouders
Ouders kunnen dit soort gesprekken natuurlijk ook met hun kinderen voeren. Organiseer daarom ook eens een ouderavond om ouders te stimuleren met hun kinderen in gesprek te gaan. Misschien kan ik daarin ook wat voor je betekenen. Neem gerust vrijblijvend contact op.
Meer lezen over het onderzoek:
Als ogen fonkelen: haal niet-schoolse gesprekken de kleuterklas in
